Türkiye’de yerli kömür sektörü, son dönemlerde ciddi ekonomik ve yapısal zorluklarla karşı karşıya. Son aylarda yaşanan gelişmelere bakılırsa durumun giderek ağırlaştığı da gözleniyor.
Peki nasıl? Gelin biraz daha yakından bakalım.
2024 yılında elektrik üretimimizin yüzde 35,2’si kömürden (ithal+yerli), yüzde 18,9’u doğal gazdan, yüzde 21,5’i hidrolik enerjiden, yüzde 10,5’i rüzgârdan, yüzde 7,5’i güneşten, yüzde 3,2’si jeotermal enerjiden ve yüzde 3,2’si diğer kaynaklardan elde edildi.
Yerli kömür üretiminin, toplam enerji arzını karşılama oranı 2015’te yaklaşık yüzde 12 iken, 2019’da yüzde 15,5 seviyesine yükseldi. Ancak bu oran ilerleyen yıllarda giderek düşerek 2024’te yeniden yüzde 12 seviyesine geriledi (TKİ, 2025).
Elektrik üretiminde yenilenebilir kaynakların payı büyük bir hızla yükseliyor. Elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımındaki bir diğer dikkat çekici eğilim ise ithal kömürün payı artarken, yerli linyit kullanımının giderek azalması… Eldeki verilere bakılırsa, yerli kömürün yenilenebilir enerji ve ithal kömür karşısında herhangi bir destek mekanizması olmadan rekabet etmesi imkânsız görünüyor.
MALİYETTE ARTIŞ ÜRETİMDE DÜŞÜŞ
Yerli kömür satış fiyatları 2-3 yıl önceki fiyatlarla aşağı yukarı aynı, hatta zaman zaman daha düşük. Buna karşılık üretim maliyetlerinde son yıllarda yaşanan olağanüstü artış, sektörün sürdürülebilirliğini tehdit ediyor.
Enerji, akaryakıt, işçilik, ve ekipman maliyetlerindeki yüksek enflasyonist baskı, kömür üretiminde maliyet yapılarını önemli ölçüde bozmuş durumda. Bu durum, özellikle özel sektör kömür üreticilerinin kârlılık marjlarını eritirken pek çok işletme açısından üretimin devamını sorgulatıyor. Nitekim, çok sayıda maden ocağının kapanma noktasına geldiği ve üretimden çekildiği biliniyor.
TERMİK SANTRALLERİN YAŞADIĞI ZORLUKLAR
Yerli kömürle çalışan termik santrallerin durumu da üreticilerden farksız değil. Santraller, düşük elektrik fiyatları karşısında, ana girdileri olan kömürün maliyetini minimize etmek zorunda kalıyor. Bu durum da, kömür üreticileri ile termik santral işletmecileri arasında fiyat anlaşmazlığına ve ciddi bir fiyat baskısına yol açıyor.
SOMA TERMİK SANTRALİ ÖRNEĞİ
Yaşanan bu fiyat baskısının somut bir örneği, Soma Termik Santrali’nde yaşandı. Santral, yüksek kömür maliyetleri ve fiyat anlaşmazlığı gerekçesiyle üretimini durdurdu ve sektördeki krizi gözler önüne serdi. Geçtiğimiz hafta Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar, Soma Termik Santrali’nde oyuncu değişikliği olacağını duyurdu. Bu oyuncu değişikliği sonrasında termik santralin kısa süre içerisinde üretimine yeniden başlaması bekleniyor.
Benzer şekilde, Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) ile özel sektör kömür firmaları arasında yaşanan fiyat anlaşmazlıkları, mahkemelik süreçlere kadar ilerledi. Taraflar arasındaki sözleşmesel uyuşmazlıklar ve ödeme problemleri, sektördeki güven ortamını zedeledi ve planlama yapılmasını güçleştirdi.
İTHAL KÖMÜR İLE REKABET SORUNU
Yerli kömür sektörünün önündeki bir diğer büyük engel ise ithal kömür ile rekabet edememe sorunu. İthal kömür, daha yüksek kalorifik değere sahip olmasına rağmen yerli kömürlerle hemen hemen aynı fiyatlara sahip. Bu nedenle, özellikle ithal kömürle çalışmak üzere tasarlanmış termik santraller ve sanayi tesisleri için daha cazip bir alternatif oluşturuyor.
Yerli kömürün kalite parametrelerindeki (özellikle kalori, kül ve kükürt oranları) dezavantajları ithal kömür karşısındaki rekabet gücünü daha da azaltıyor.
Elektrik üretim maliyetlerinin düşük tutulma zorunluluğu, santral işletmecilerini maliyeti daha düşük olan ithal kömüre yönlendirirken bu durum yerli kömüre yönelik talebi düşürüyor. Sanayi sektöründe de benzer bir eğilim var. Bir çok sanayi kuruluşu ısınma ve proses ihtiyaçları için ithal kömürü tercih ediyor.
Kömür fiyatları ile ilgili somut bir örnek vermek gerekirse, 3000 kcal/kg alt ısıl değere sahip bir yerli kömürün nakliye hariç ocak teslimi fiyatı ortalama 40 ila 50 kuruş/kcal aralığında değişiyor. Yani kömürün tonu 1200 ila 1500 TL arasında satılabiliyor.
Aynı şekilde yüksek kalorili yani en az 4500-5000 kcal/kg kömürün ocak teslimi fiyatı da ortalama 55-70 kuruş/kcal arasında değişebiliyor. İthal kömür fiyatları da anlaşma şartlarına göre değişmekle birlikte ortalama 70-100 arasında değişiyor. Kömür (API2) CIF ARA (ARGUS-McCloskey) Vadeli İşlemleri- Eyl 2025 (MTFc1) fiyatı: 94,85 USD (Investing.com, 2025).
Bu durumda 5000 kcal/kg’lık ısıl değere sahip ortalama 3500 TL fiyat bandındaki yerli kömür, en az 5500 kcal/kg’lık düşük kül ve kükürtlü ortalama 3200 TL’lik ithal kömürle nasıl baş edebilir ki?
Yerli kömür üretiminin canlanması için Kömür Üreticileri Derneği’nin (KÖMÜRDER) ciddi çabaları söz konusu. Yerli kömürden üretilen elektriğe taban fiyat uygulanması yönündeki talep bugüne kadar somut bir karşılık bulmamıştı. Ancak geçtiğimiz hafta Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar, yerli kömür elektriğine alım fiyatı garantisi verileceğini açıkladı, hem de döviz cinsinden. 2030 yılına kadarlık bir alım programı olacağını belirten Bakan Bayraktar, söz konusu santrallerde üretilen elektriğin yaklaşık yüzde 60’ını 7.5 dolar sentlik bir alım garantisi üzerinden alacaklarını ve bununla ilgili de halen çalıştıklarını belirtti.
Sonuç olarak, enerji arz güvenliği ve yerli kaynak kullanımının artırılması hedefleri doğrultusunda, sektördeki bu yapısal sorunların acilen çözüme kavuşturulması gerekiyor. Maliyetleri düşürücü, verimliliği artırıcı ve yerli kömürün kullanımını teşvik edici bütüncül politika ve destek mekanizmalarının hayata geçirilmesi büyük önem arz ediyor. Aksi takdirde, stratejik öneme sahip bu sektörün varlığını sürdürmesi daha da zorlaşacak ve enerji sektöründeki dışa bağımlılık oranı artacak.
Kaynaklar:
ETKB elektrik üretim verileri, https://enerji.gov.tr/bilgi-merkezi-enerji-elektrik web sitesinden 05.09.2025 tarihinde alındı.
Investing.com, https://tr.investing.com/commodities/coal-(api2)-cif-ara-futures web sitesinden 07.09.2025 tarihinde alındı.
TEİAŞ elektrik üretim-tüketim verileri, https://www.teias.gov.tr/turkiye-elektrik-uretim-iletim-istatistikleri web sitesinden 05.09.2025 tarihinde alındı.
TKİ Kömür Sektör Raporu, https://www.tki.gov.tr/yayinlar web sitesinden 05.09.2025 tarihinde alındı.
.